Green circular gradient

Deall ynni

O ferwi tegell i wresogi’n cartrefi, mae ynni’n rhan allweddol o’n bywydau beunyddiol.

Ynni ydy’r grym sy’n sail i bopeth a wnawn

PŴER

KILOWATT (KW)

Mae cilowat (KW) yn uned o bŵer sy’n cyfateb i 1000 wat. Mae’n mesur cyfradd trosi ynni. Os yw dyfais wedi’i graddio ar 1KW, mae’n golygu y gall y ddyfais drosi 1 cilowat o ynni trydanol yn fath arall o egni (fel gwres neu fudiant) mewn un awr.

Illustration of a lightbulb using 0.1kw and a kettle using 1.5kw of power

YNNI

+

KILOWATT AWR (KWH)

Un o’r unedau ynni allweddol ydy’r kilowatt-awr (kWh), sef faint o ynni a ddefnyddir pan fydd dyfais 1-kilowatt yn rhedeg am awr. Er enghraifft, os bydd tegell 1500-watt yn rhedeg am 15 munud, bydd yn defnyddio 0.375 kWh o ynni.

Clock icon. = 2hrs of use

Defnydd ynni aelwydydd ar gyfartaledd

Ar gyfartaledd, mae pob aelwyd yn y Deyrnas Unedig yn defnyddio tua 3,100 kWh o drydan a 12,000 kWh o nwy bob blwyddyn ar gyfer gwresogi.

Mae modd gwerthu ynni sy’n cael ei gynhyrchu gartref neu mewn lleoliadau masnachol yn ôl i’r grid, gan helpu i gydbwyso’r cyflenwad a’r galw, ac o bosib, ennill incwm i’r sawl sy’n cynhyrchu.

Solar panels in a field with a blue sky above

Y newid i
ynni adnewyddadwy

Daw ynni adnewyddadwy o ffynonellau sy’n cael eu hadfer yn naturiol, megis golau’r haul, gwynt, a dŵr. Yn wahanol i danwyddau ffosil, y mae pen draw iddynt ac sy’n cyfrannu at newid yn yr hinsawdd, mae ffynonellau ynni adnewyddadwy yn lân ac yn ddi-ben-draw.

Er enghraifft – byddwn yn rhedeg allan o nwy, glo, neu olew yn y pen draw, gan mai cyflenwad cyfyngedig o’r rhain sydd ar y ddaear. Ar y llaw arall, mae golau’r haul yn cael ei adnewyddu bob dydd, ac mae’r llanw’n mynd a dod yn rheolaidd. Golyga hyn fod ffynonellau ynni fel hyn yn cael eu hadfer yn gyson.

Menter Mon bolt icon

Pam dylen ni boeni?

Cwestiynau am ynni adnewyddadwy

Sut caiff ynni ei fesur?

Un o’r unedau ynni allweddol ydy’r kilowatt-awr (kWh), sef faint o ynni a ddefnyddir pan fydd dyfais 1-kilowatt yn rhedeg am awr. Er enghraifft, os bydd tegell 1500-watt yn rhedeg am 15 munud, bydd yn defnyddio 0.375 kWh o ynni.

Uned o bŵer ydy kilowatt (KW) ac mae’n cyfateb i 1000 watt. Mae’n mesur cyfradd trosi ynni. Os ydy dyfais wedi’i graddio’n 1KW, mae’n golygu bod y ddyfais yn gallu trosi 1 kilowatt o ynni trydanol i ynni ar ffurf arall (megis gwres neu symudiad) mewn un awr.

O safbwynt defnyddio ynni yn y cartref, ar gyfartaledd, mae pob aelwyd yn y Deyrnas Unedig yn defnyddio tua 3,100 kWh o drydan a 12,000 kWh o nwy bob blwyddyn ar gyfer gwresogi. Mae modd gwerthu ynni sy’n cael ei gynhyrchu gartref neu mewn lleoliadau masnachol yn ôl i’r grid, gan helpu i gydbwyso’r cyflenwad a’r galw, ac o bosib, ennill incwm i’r sawl sy’n cynhyrchu.

Mae tanwydd ffosil, sy’n cynnwys glo, olew a nwy naturiol, yn ffurfio cyfran sylweddol o gymysgedd ynni’r byd ar hyn o bryd. Fodd bynnag, dydy’r rhain ddim yn ffynonellau di-ben-draw ac mae eu hechdynnu o’r ddaear a’u defnyddio yn creu allyriadau carbon sylweddol, gan gyfrannu at newid yn yr hinsawdd. Ar y llaw arall, mae ffynonellau ynni adnewyddadwy fel ynni gwynt, solar a hydro yn ddi-ben-draw, ac ychydig iawn o allyriadau maen nhw’n eu cynhyrchu, neu ddim o gwbl. Maen nhw’n ddewis arall cynaliadwy ac amgylcheddol gyfeillgar yn lle tanwydd ffosil.

Mae tanwydd ffosil yn gosod straen mawr ar yr amgylchedd fel arfer, gan fod angen echdynnu mwynau o’r ddaear ar raddfa fawr a defnyddio llawer iawn o ddŵr. Mae ynni adnewyddadwy yn tueddu i fod ag ôl-troed llawer llai ar y tir a does dim angen dinistrio cynefinoedd fel y gwelir gyda gwaith cloddio a drilio am danwydd ffosil.

Mae deall ynni a rôl ffynonellau adnewyddadwy yn hollbwysig yn ein byd heddiw. Mae Llywodraeth Cymru yn anelu at ddiwallu ein holl anghenion ynni drwy ynni adnewyddadwy erbyn 2035. Dysgwch fwy am dechnolegau ynni adnewyddadwy.

Er bod cost rhag blaen rhai system ynni adnewyddadwy yn sylweddol, dros amser, daw ffynonellau adnewyddadwy yn rhatach o lawer oherwydd nad oes costau tanwydd dros amser, a bod llai o ofynion cynnal a chadw. Wrth i brosesau gweithgynhyrchu ddatblygu ac i raddfa’r gwaith cynhyrchu gynyddu, mae costau cynhyrchu ynni adnewyddadwy wedi lleihau’n sylweddol. Yn ôl y sefydliad ymchwil ynni adnewyddadwy IRENA, mae pris ynni solar yn fyd-eang wedi disgyn 89% rhwng 2010 a 2022, ac ynni gwynt ar y môr ac ar y tir wedi disgyn 69% a 59% yn eu tro.

Mae’r Cenhedloedd Unedig yn datgan nawr mai ynni adnewyddadwy ydy’r ffurf rataf ar ynni yn fyd-eang, gyda buddsoddiadau mewn ynni adnewyddadwy yn arbed $55,000,000 yn fyd-eang mewn costau ynni. Adroddwyd yn 2024 bod buddsoddiadau mewn ynni solar yn Sbaen wedi lleihau eu costau ynni i €2/MWh, sef tua 1/30 o’r hyn rydym yn ei dalu ar hyn o bryd yng Nghymru (Mawrth 2024).

Yn y Deyrnas Unedig, mae’r ffordd y mae’r farchnad ynni gyfanwerthol yn gweithio yn seiliedig ar brisio ymylol – sy’n golygu bod cost yr holl drydan yn cael ei bennu ar sail cost y dull drutaf o gynhyrchu sydd ei angen i gwrdd â’r galw ar unrhyw adeg benodol. Caiff hyn ei osod fel arfer gan nwy neu olew, hyd yn oed ar ddyddiau pan fydd digonedd o ynni adnewyddadwy yn cael ei gynhyrchu, felly mae’r defnyddiwr yn talu mwy.